MUZIKA-İ HÜMAYUN

[Admin]

1826 yılında sultan II. Mahmud, tarihinde “Vaka – I Hayriye” (hayırlı olay) olarak anılan Yeniçeri Ocağını kapatmasının ardından batılı tarzda bir ordu kurmaya girişti. Sultan II. Mahmud yeniçerilerin muzıkası olan Mehter Takımı yerine de, batılı düzen ve kıyafetteki yeni askere yeni muzıka gereğine inanıyordu.
Sultan, ilk Türk bandosunun ( o tarihlerde “banda” deniliyordu) saraya mensup gençlerden kurulmasına karar Verdi. Enderun’a mensup Türk gençleri batı müziği öğreneceklerdi. Gerekli sanatçı kadrosu yetiştirildikten sonra ise, saray için bir muzıka ile askeri birlikler için bandolar kurulacaktı.
Hüsrev paşa’nın Seraskerliği (ordu komutanı) ile, Harbiye Paşa’nın Harbiye Nazırlığı zamanında Enderun’I Hümayun’da (saray okulu) elemenların kıyafet, ders ve maaşları Harbiye Nazırlığınca sağlanmak üzere Muzıka – i Humayun kurulmuştur (Haziran 1826). Bu tarihte, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının da kuruluş tarihi olarak Kabul edilir.
Batılı anlamda askeri bandonun yaratılması için kurulan Muzıka-i Humayun zaman içerisinde çeşitli müzik, sahne sanatı ve eğlence dallarını bünyesinde toplayan, gerektiğinde gruplar arasında yardımlaşma ve destekle farklı etkinliklere gidebilen bir örgüt olmuştur. (orkestra, Kızlar Fanfar Takımı, Kadınlar Orkestrası, Fasıl Takımı, Müezzinan, Orta Oyunu, Tiyatro, Canbazlık, Karagözcülük, Mukallidlik, hatta Opera, Opera Korosu, Operet, Dama Oyuncuları…) Sultan II. Mahmud mehterhaneleri yavaş yavaş kapatma yoluna gitti. Çünkü; batı müziği tarzında yetişecek elemanların zamana gereksinimleri vardı, halkın kulak alışkanlığı bir kalemde silinip atılamazdı, çoluk çocuk sahibi mehteranlar bir anda ortada bırakılamazdı. Dolayısı ile bir geçiş devresi yaşanmış, İstanbul iç ve dışında mehterhaneler 1826’dan sonra da bir müddet yaşatılmıştır. İstanbul Devlet arşivinde bulunan 1839 tarihli bir iki kayıt da bunu gösterir…

[Admin]

Bu hususta en iyi bilgi edindiğimiz kaynak, Tayyarzade Ahmet Ata’nın beş cilt olarak yazmış olduğu ENDERUN TARİHİ’dir (1810 – 1877). Bu kitap, Osmanlı devrinin bir nevi saray okulu olan Enderun-i Humayun’un tarihi, teşkilatı, buradan yetişen kimselerin biyografilerini içerir.
Ahmet Ata’nın verdiği bilgiye gore, ilk bando için ayrılan gençler şunlardır: Halil, Necip, Osman, Atıf, İbrahim, Tayyar Zade Halil, Edip, Aynı Zade Kemal Galip Şemsi, Merkez Zade Nuri, Bursalı Ferhat, İskender, Yusuf, Rasih, Muhtar, Hüsrev, bunlara Enderun Ağalarından Nokta Mehmet Efendi birinci, Halil ve Osman efendilerle, sarayın kiler dairesinden Edip Ağa ve Hasan Hoca ikinci derecede amir tayin edilmiştir. Bandonun ilk öğretmenleri de süvari borazanı Vaybelim Ahmet Ağa ile trampetçi Ahmet Ustadır…
“Bu iki Ahmet Ağa daha önce, 1794’de Sultan III. Selim zamanında kurulan Nizam-ı Cedid adı altındaki yeni askeri teşkilata girmişler, bu askeri birliğin boru takımda Fransız subaylar nezaretinde çalışarak çoksesli batı müziği ile kısıtlı da olsa tanışmışlardı. Bu gençler ve öğretmenler, Türkler için çok sesli müzikte, dolayısı ile Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası tarihindeki ilk kadro olmuştur. Ilk bandonun kuruluşundan bir müddet sonra Vaybelim Ahmet Ağa ile trampetçi Ahmet USta’nın görev yerleri değiştiği için bando öğretmenliğine o sıralar İstanbul’da bulunan Fransız uyruklu Manguel getirilmişse de sanat yetersizliği görüldüğünden işine kısa sürede son verilmiştir (1828)”
Sultan II. Mahmud, Manguel’in ülkesine dönüşünden sonra kuruluş aşamasındaki güçlükleri yenecek daha yetkili bir şef bulunmasını İstanbul’daki Sardunya Elçisi’nden istemiş, Elçi Gropallo da hükümetine gönderdiği yazıda hükümdarın isteğini bildirmiş Sardunya Hükümeti de bu iş için Guiseppe Donizetti’yi uygun görmüştür. Yeni şef, 17 Eylül 1828’de İstanbul’a geldi ve aynı gün Sultan huzuruna kabul edildi. İtalyan asıllı Giuseppe Donizetti Osmanlı Devleti Muzıkaları Umum Mürebbisi ünvanıyla Muzıka’nın şefliğine atandı. Donizetti, Enderun Ağaları tarafından seçilmiş köklü ailelerden gelen çocuklarla çalışmalara başladı…