ELLA FITZGERALD

[Admin]

Ella Jane Fitzgerald (25 Nisan 1917 - 15 Haziran 1996) yirminci yüzyılın en önemli ABD'li caz vokalistlerinden biridir.

Entonasyonunun ve yorumunun kusursuzluğu, doğaçlamalarda bir trompet gibi kullanabildiği üç oktav aralığını aşan sesiyle anılır. Elli yedi seneyi aşan kariyerinde 13 Grammy Ödülü ile ABD başkanları Ronald Reagan (Ulusal Sanat Madalyası) ve George H. W. Bush (Özgürlük Madalyası) tarafından verilmiş iki ayrı ödüle sahip oldu.

Trompetçi ve caz vokalisti Louis Armstrong, gitarist Joe Pass ve orkestra şefleri Count Basie ve Duke Ellington ile yaptığı çalışmalarla da tanınır.


ABD'nin Virjinya eyaletinde doğdu. Kısa süre sonra boşanan annesiyle New York'a taşındı. Geçirdiği tatsız olaylar yüzünden öğrencilik yıllarını güçlükle geçirmiş, ardından bir süre evsiz olarak yaşamıştır.

İlk kez 17 yaşında Apollo Tiyatrosu'nda sahneye çıktı. Chick Webb'le tanıştı ve haftalık 12.50 dolar karşılığında grupla beraber turneye çıktı. "Love and Kisses" ilk kaydı yapılan, "A-Tisket, A-Tasket" ise tanınmasını sağlayan parçalardır. Webb'in ölümünden sonra orkestranın ismi değişti ve liderliği Fitzgerald devraldı.

1941'de solo kariyerine başladı ve Norman Granz'la çalıştığı caz konserlerine devam etti. Swing döneminin sona ermesi ve turnelere çıkan büyük orkestraların kapanışıyla birlikte Fiztgerald, ortaya çıkan Be-Bop akımından etkilenerek vokal tarzını değiştirdi. Dizzy Gillespie Orkestrası ile çalışmaları da onu yönlendirmiştir. Aynı dönemde Scat (kelimelerin olmadığı, anlamsız hecelerle emprovizasyon) tekniğini geliştirmiş ve ününü artırmıştır. Piyanist Ellis Larkins ile birlikte Gershwin bestelerini seslendirdi.

Çeşitli bestecilerin eserlerini seslendirdiği 8 şarkı kitabının ( Great American Songbook ) kayıtları devam ederken uluslararası turnelere de çıktı. Ölümünden sonra The New York Times köşe yazarı Frank Rich, bu eserleri seslendirerek beyaz ve Afrika kökenli Amerikalılar arasındaki kültürel bağların güçlenmesinde önemli rolü olan Fitzgerald'ın bunda en az Elvis Presley kadar başarılı olduğunu söylemiştir. Afrika kökenli bir sanatçının, göçmen yahudiler tarafından bestelenmiş yoksul kesimi anlatan şarkılarını hıristiyan beyazlara sevdirebilmiş olması, bu başarısını doğrular.

Fitzgerald uzun kariyeri boyunca ünlü birçok müzisyenle yan yana çalıştı. Trompetçi Roy Eldridge ve Dizzy Gillespie, gitarist Herb Ells, piyanist Tommy Flanagan, Oscar Peterson, Lou Levy, Paul Smith, Jimmy Rowles ve Ellis Larkins bunlardan bazılarıdır. Bu birliktelikler küçük gruplardan oluşuyordu ve performanslar genellikle canlıydı.

Decca, MGM, Atlantic, Capitol beraber çalıştığı şirketlerden bazılarıdır. Fitzgerald son kaydını 1989'da yapmış, 1991 yılında da son konserini vermiştir.

)
8 Şarkı Kitabı
(Parantez içindeki isimler: aranjörler)

Ella Fitzgerald Sings the Cole Porter Songbook (1956) (Buddy Bregman)
Ella Fitzgerald Sings the Rodgers & Hart Songbook (1956) (Bregman)
Ella Fitzgerald Sings the Duke Ellington Songbook (1957) (Duke Ellington & Billy Strayhorn)
Ella Fitzgerald Sings the Irving Berlin Songbook (1958) (Paul Weston)
Ella Fitzgerald Sings the George and Ira Gershwin Songbook (1959) (Nelson Riddle)
Ella Fitzgerald Sings the Harold Arlen Songbook (1961) (Billy May)
Ella Fitzgerald Sings the Jerome Kern Songbook (1963) (Riddle)
Ella Fitzgerald Sings the Johnny Mercer Songbook (1964) (Riddle)




Dans edemeyenler Şarkı Söylesin ya da Güzel Sesli Fenomen: Ella Fitzgerald
Derin bağlar mı? Öyleyse sabah cimnastiğine başlayalım: Mucit ile kaşif arasında ne fark var? Scat farkı. Louis Armstrong da herhalde icat ederken scat'in Ella'lı geleceğini düşünmemişti, Ella da o zamanlar daha doğma aşamasındaydı nitekim.

Hakkında hayırlısı olsun, kimse Ell'ine su dökemez bu utangaç dehanın. İnsan kütlelerini ninelik konumundayken bile cezbetmeyi başarmanın sırrı elbette kolay kavranır değil. Svingli yaklaşım, yetişilemez tempo, akıllara ziyan üç buçuk oktav ve boru sesi 'ti'. Ella'nın - ki zatın soyadını söylememek caz geleneklerine sadık kalmakla anlamdaş- gerçekten de üflemelileri taklit etmeye çalıştığı kendi ağzından bizzat ifşa edilmiştir.

Caz tarihi neye niyet neye kısmetlerle dolu. Yarışmasında raks edemeyen Ella peşinden gittiği Connee Boswell'in üslubunda bir 'Judy' ile işi kurtarmaya çalışmış. Benny Carter da, söylenen o ki, seyirci mevkiinde imiş. Bir nevi çiçek satarken assolist olma hadisesi. Tabii o zaman günümüzden farklı olarak gazino kralları değil big band şefleri vardı.

Chick Webb başta biraz tereddüt etse de -o zamanlar kadın vokallerin orkestralarda söylemesine alışılmamıştı pek- on altı yaşındaki bu kızcağızı bünyesine kattı en sonunda. Şans yetenekle birleşince de kayıtlar ardı ardına geldi. 'A-Tisket, A-Tasket' Ella'nın genç kızlık sesi düşünülürse son derece ergonomik görünüyor. Yıl 1938.

Ne ki o dönemde Ella pop/sving şarkıcısıydı hala. Efsaneleşmesi ise bebop'la oldu. Bu nedenle burada Ella'nın kariyerinde büyük emeği geçen Dizzy Gillespie'yi de rahmetle anmak bir zorunluluk halini alıyor. Dizzy elinden tutup diyar diyar gezdirdi Ella'yı. 'E' demeden Ella'yı akla getiren 'Lady Be Good', 'How High the Moon', 'Flying Home' gibi şarkılar işte 1945-47 Dizzy periodunda tarih yazıcı performanslara konu oldular.

Şarkının first lady'si cazını dinletirken cazı da dinletmiş oluyordu bu arada. Her enstrümandan müzisyenlere olduğu kadar kendinden sonraki vokalistlere de dolgun bir zemin hazırladı. Etkisi tartışılmaz. Kimilerince tüm zamanların en büyük caz vokalisti sayılacak kadar. Mükemmel tonlama, her sözcüğü anlaşılır tane tane vokal.

Decca yılları 50'lerin ortasında biterken Norman Granz'le Verve'yi gösteriyordu kronoloji. Verve demek Ella söz konusuysa 'songbook' kayıtları demektir ilkin. Cole Porter, Harold Arlen, Rogers ve Hart, Irving Berlin, George ve Ira Gershwin, Jerome Kern, Johnny Mercer ve Duke Ellington songbook'lardan nasip alan talihli bestecilerdi. Hatta Ira, Ella'dan dinleyene dek şarkılarının ne kadar güzel olduğunu bilmezmiş ki bunu da anlata anlata bitiremiyor bir türlü.

15 yaşında annesiz kalmış, acımasız bir üvey babadan kaçmış ve bir süre de yetimhanede yaşamış bir şarkıcı bu neşeyi nerden buluyor? Yaşam o denli güzel mi? Caz neşe mi? Ella Fitzgerald yanıltıyor mu-bile bile. Yanıtlamak zor. Belki asıl acı svingin altındadır. Bilinmez. Ella pek ağlatmak istemez sanki. Suya sabuna dokunmaz gibidir balatlar onun dilinde.

Ella alçakgönüllülük ve açık kalplilğe ek olarak eğlenceli bir kişiliği de barındırır kuşkusuz. 1960 Berlin konserinde 'Mack the Knife'ın sözlerini unutup uydurmaya başladığında en çok kendi eğleniyor gibidir. Eğlendirmeyi de sever ve önemser. Kendisine cazın büyükannesi denmedikçe anneliğini de -mahçup- kabul ediyor; sevildiğinin de bilinciyle ve sevilmeyi de önemseyerek.

Apollo Theater'da dans edemeyip Savoy Theater'da Chick Webb aracılığyla caza dev adımlarla giren Ella Fitzgerald yaşamını müziğe adadı. Yetmiş dokuz yaşında emekli oldu. Sağlığı bozulsa da devam etmişti oysa o güne dek. Şikayetsiz, içinde kalanları da fazla açık etmeden. Gerçek ifade yolunu müzikte bulan küçük utangaç kız bir ömür boyu alkışlandı. Bu da hiçbir şeyin boşuna olmadığını gösteriyor aslında. O da biliyor ya: Değdi Ella. Boşluğu kocaman.

Seçilmiş Diskografi

Özgün Albümler:

75th Birthday Celebration (1938) GRP
Lullabies of Birdlands (1945) DECCA
Sings the Rodgers & Hart Song Book, Vols. 1-2 (1956) VERVE
Ella and Louis Again (1957) MOBILE FIDELIT
Newport Jazz Festival: Live at Carnegie Hall (1973) COLUMBIA
Ella in London (1974) PABLO
Ella and Duke at Cote d'Azur (1966) VERVE
Ella and Basie (1963) VERVE
Toplamalar:
Pure Ella: The Very Best of Ella (1998) POLYGRAM
Complete Ella in Berlin: Mack the Knife (1960) VERVE
Sings the George & Ira Gershwin Song Book [Complete 3 CD] (1959) VERVE
Sings the Cole Porter Song Book [Complete 2 CD](1956) VERVE
Sings the Duke Ellington Song Book [Complete 3 CD] (1956) VERVE
The Complete Ella Fitzgerald and Louis Armstrong on Verve 3 CD (1956) VERVE
The Best of the Song Books (1993) VERVE
Verve Jazz Masters 6: Ella Fitzgerald (1994) VERVE

[Admin]

[Admin]

[Admin]

[Admin]

[Admin]