TRISTAN UND ISOLDE

[Admin]

İlk defa 1210 yılında Gottfried von Strasburg tarafından derlenen Kelt kökenli İngiliz destanı. Dünya edebiyatının en güzel destanlarından biridir.

Daha sonra 1300 yıllarında 3344 dizeyle Sir Tristram adıyla da yazılmış fakat en önemli çalışmaları Sir Walter Scott yapmıştır.

Annesi Blanchefleur'le, babası Kral Rivalen'i kaybeden şovalye Tristan, İngiltere Kralı olan amcası Marke'a yollanır. Şovalye ruhu taşıyan cesur Tristan burada amcasının sempatisini ve güvenini kazanır.

Kral Marke (Marc Cornaouailles), İrlanda Kralının kızı Altın Saçlı İsolde ile evlenmek ister. Bu siyasi evliliğe aracılık etmesi amacıyla şovalye Tristan'ı yollar.

Siyasi evliliğinden haberdar edilen İsolde buna karşı çıkmaz fakat müstakbel kocasının kendisine aşık olmasını da ister. Bunun için annesine bir iksir hazırlattırır.

İsolde bu iksirin başkalarının ele geçmemesi için onu en yakın arkadaşı Brangane'e verir. Kadın bunu bir şarap şişesine boşaltır.

İngiltere'ye deniz ötesi yolculuk başlar. Gemide Brangane'nin yanlarından ayrıldığı bir vakitte, İsolde'yi korumak ve ona moral vermek amacıyla yanında bulunan Tristan, ona şarap ikram etmek ister. Şarap bulamayınca Brangane'nin çantasındaki şişeyi fark eder. Bunun bir Aşk İksiri olduğunu bilmeyen Tristan bundan bir kadeh İsolde'ye de verir. İşte ünlü aşkları bu şekilde başlamıştır. İçeri giren Brangane bunu fark eder fakat artık elinden bir şey gelmez. İsolde Tristan'a vurulmuştur.

Hayatlarının tehlikeye girmemesi için bu aşk gizli tutulur. Tristan ve İsolde gizli gizli buluşmaya başlarlar.

Onlar buluşurken bazı dedikodular İsolde'nin kocası Kral Marke'a ulaşır. Kral onların buluştuğu göl kıyısını öğrenir ve oraya gizlice saklanır. İsolde ve Tristan orada buluşurlar fakat ağaçların arasındaki gölgeyi farkedince doğaçlama bir tiyatro oynamaya başlarlar. İsolde Tristran'a bu şekilde Kral ile olan evliliklerinin tehlikeye girebileceğini, kem göz taşıyanların bunu yanlış anlayabileceğini söyler. Kral bunu duyunca vicdan azabından kahrolur ve onlara daha iyi davranmaya başlar.

Dedikodular gittikçe artmaktadır ve bunlar Kralın içindeki şüpheleri körüklemektedirler. Kral en sonunda ikisinden sarayı terketmelerini rica eder. İkisi sarayı terk edip bir ormana girerler. Ormanda geceyi geçirmek için bir mağara bulurlar ve orada uyurlar. Onları takip eden gözcüler mağarayı krala haber verirler ve kral mağaraya gizlice girer.

Gördüklerine inanamamıştır çünkü Tristan ve İsolde ayrı yerlerde yatıyorlar ve aralarında bir kılıç duruyordur. Yatan iki kişinin arasına konan kılıç orada namusu sembol etmektedir. Kral bunun üzerine onları saraya tekrar davet eder. Törenle saraya yerleşirler.

Bu gizli buluşmalar devam ediyor, birçok köylü de onları görüyordur. En sonunda kral kendisi de bunları fark eder ve öfkeyle cezalandırır.

Korkunç son gelmiştir. Tristan ve İsolde ayrı ülkelere sürgüne gönderilirler.

Strasburg'un derlemesi burada bitmektedir. Buraya kadar yazılan bölüm yirmi iki bin dizeden oluşmaktadır.
Destanın sonu hakkındaki anlatılar:
Bu konuda birçok farklı anlatı vardır. Bunlardan en çok anlatılanı kralın Tristan ve İsolde'yi sürgünde de rahat bırakmayıp zehirletmek istemesi, Tristan'ın zehirlenmesi fakat İsolde'nin kurtulmasıdır. İsolde hikâyeye göre Tristan ölmek üzere iken yanına gelir fakat Tristan onu göremeden ölmüştür. İsolde onun yanında ölür.

Diğer bir anlatıya göre Tristan sürgünde iken evlenmiş fakat yeni karısı onun sönmeyen aşkını öğrenmiştir. Tristan İsolde'yi yanına çağırmış, gemisine beyaz yelken çekmesini dilemiştir. Bunu da duyan karısı Tristan'ı zehirlemiş, ufukta bir gemi gören Tristan'a onun kara yelkenli olduğunu söylemiş ve Tristan son nefesini vermiştir. Beyaz yelkenli gemi gelince İsolde Tristan'ı ölü bulmuş ve o da onun yanında can vermiştir. Bunu duyan Kral pişman olmuş ve ikisine bir mezar yaptırmıştır.

Sir Walter Scott'un da ayrı bir son yazdığı biliniyor.


Tristan ve İsolde (orijinal Almanca Tristan und İsolde) Richard Wagner tarafından bestelenmiş ve liberettosu yazılmış üç perdelik bir Almanca operadır. Eser bir İngiliz efsanesi olan Tristan ve İsolde'nin Almanca Göttfried von Strassburg tarafından uyarlamasına dayandırılmıştır. 1857 ile 1859 arasında bestelenmiş ve prömiyeri Münih Opera Evi'nde Hans von Bulow'un orkestra şefliği altında 10 Haziran 1865de yapılmıştır.

Wagner'in bu eseri filozof Arthur Schopenhauer düşünce ve kavramlarından çok etkilenmiştir. Bu eser birçok modern Batı Müziği kavramlarının (kormatizm, tonalite, orkestra rengi, harmonik süspansiyon gibi) en ileri kullanılmasına örnek olduğu kabul edilmektedir. Birçok kişi Tristan ve İsolde operasını geleneksel harmoni ve tonaliteden ayrılma ve 20inci yüzyıl başında gelişen atonalite akımına yol açtığına inanmaktadırlar. Batı müziğinin Modernizm atonalite akımı bestecileri olan Gustav Mahler, Richard Strauss, Karol Szymanowski, Alban Berg ve Arnold Schoenberg bu eserden ilham almışlardır.


Eserin Hazırlanması
Wagner 1849da Dresden'de Saksonya Krallığına karşı başarısız kalan Mayıs ıhtılaline katıldığı için tutuklanmak için aranmaktaydı. Bu nedenle karısı Mina'yı Dresden'de bırakarak apar topar Zürih'e kaçtı.

Orada zengin bir ipek kumaş tüccarı Otto Wesendonck ile tanıştı; Wesendonck'un karısı Matilda Wesendonck Wagner ile özellikle ilgilendi; ve bundan sonra birkaç yıl Wesendonck Wagner'in müziksel çalışması yapması için ona sübvansiyon sağladı. O sırada Wagner ünlü eseri "Der Ring des Nibelungen (Nibelungen Yüzüğü)"a adlı büyük mitik ve epik üzerinde çalışmaya başlamış ve ortaçağ Alman mitik eserlerini incelemekteydi. Bu arada Gottfried von Strassburg'un Tristan miti şiiri Wagner'in çok ilgisini çekerek "Tristan ve İsolde" eserini hazırlamaya başlamasına bir kıvılcım sağladı. Wagner'in Tristan ve İsolde aşk dramının yazmaya basmasına, kendine yardım sağlayan Mathilda Wesendonck ile bir aşk hayatı yaşaması da rastlamış olduğu ve Wagner’in bu aşktan esinlenerek operasını hazırlamış olduğu da iddia edilmektedir. Bu eserin hazırlmasında önemli etkisi olan üçüncü bir diğer faktör Wagner'in Alman filozoflarına birden ilgi duyması ve Arthur Schopenhauer'in "pesimizm" ve Feuerbach’ın "optimizm" görüşlerinin Tristan ve İsolde eserinde büyük izleri olduğudur.

Roller

Tristan ve İsolde rollerinde Ludwig ve Malvina Schnorr von Carolsfeld
Rol Ses tıpı Prömiyerde roller, 10 Haziran 1865
(Orkestra şefi: Hans von Bulow)
Tristan, Şövalye, Kral Marke'nin yeğeni tenor Ludwig Schnorr von Carolsfeld
İsolde, İrlanda Prensesi soprano Malvina Schnorr von Carolsfeld
Brangane, İsolde nedimesi ve sırdaşı mezzo-soprano Anna Possart-Deinet
Kurwenal, Tristan'ın yardımcısı bariton Anton Mitterwurzer
Kral Marke, Cornwall Kralı ve Tristan'ın amcası bas Ludwig Zottmayer
Melot, Bir saraylı, Tristan'ın arkadaşı' tenor Karl Samuel Heinrich
Bir çoban tenor Karl Simons
Dümenci bariton Peter Hartmann
Bir genç denizci tenor
Denizciler, Cornwall'li şövalyeler ve çırakları, koro
Enstrümentasyon[değiştir | kaynağı
Wagner'in hazırladığı partisyon notalarına göre orkestra için istenen müziksel çalgılar şunlardır:

3 flüt, (III. de bir pikolo), 2 oboa, korangle, 2 klarinetler, bas klarinet, 3 fagot, başfagot
4 korna, 3 trompet, 3 trombon, bas tüba
timpanı, zil, üçgen (müzik)
harp
Yaylı sazlar: 16 birinci keman, 16 ikinci keman, 12 viola, 12 viyalonsel, 8 kontrbas
Sahnede: Korangle, 6 borazan, 3 trompet, trombon


I. Perde
Kral Marke ile evlenmesine söz kesilmiş İrlanda prensesi İsolde ve nedimesi Brangane kralın ülkesi olan Cornwall'a gitmek üzere Tristan'ın gemisinde bulunmaktadırlar. Opera bir genç denizcinin "bir vahşi İrlandalı kız" hakkında söylediği şarkının duyulmasıyla başlar. İsolde bu şarkının kendine bir alaycı atıf yaptığını sanmaya başlar. İsolde duygularının etkisiyle hiç Cornwall'a varmak istememektedir. Brangane’ye daha kaç günlük yolları kaldığını sorar. Kısa bir süre sonra oraya ulaşacaklarını öğrenince büyük bir hiddete kapılarak denizlerin yükselerek gemiyi batırmasını ve gemideki herkesin boğulup ölmesini tanrısından diler.

Tristan, Kral Marke’nin yeğeni olup bu seyahat boyunca İsolde'ye eşlik etmiştir. İsolde onu daha önceden bilmektedir. Eski nişanlısı olan Morold'un ölümünden sonra kendi yanına Tantris adlı bir yabancı getirmişlerdir. Tentris'in bir gemide çok ciddi hatta ölümcül olarak yaralı olarak bulunmuştur. İsolde'nin şifa verici güçlerini kullanarak Tantris'i iyileştirmiştir. Fakat Tantris'in iyileşmesinden sonra onun nişanlısı olan Morold'u öldüren Tristan olduğunun açığa çıkmıştır. İsolde, bunu anlayınca kendi kılıcı ile hala yatakta olan ama iyileşmekte olan Tristan'a hücum edip onu öldürmeye çalışmıştır. Ama Tristan'ın kendini öldürmeye hazır kılıca bakacağına İsolde'nin gözleri içine bakmış; Isolde Tristan'ın bu bakışının nasıl ta kalbine tesir edip kalbından vurulmuşa dönmüş ve ona karşı kininin böylece aşka döndüğünü hissetmiştir. Tristan iyileştikten sonra ayrılmasına izin verilmiştir. Ama çok geçmeden Tristan İsolde ile amcası Cornwall Krali Marke'ın evlenmeleri için söz kesilmesini sağlamak ve Isolde'yi Cornwall'a getirmek için geri dönmüştür. Ona aşık olan İsolde ise bunu Tristan'ın bir ihaneti olduğunu kabul etmiştir.

İsolde nedimesi Brangane'yi Tristan'a gönderip ona İsolde'nin onun huzurina gelmesini emretiğini bildirmesini söyler. Tristan yanında yardımcısı Kurvenal ile dümen başındadır. Brangane ona hanımının isteğini bildirir ama Tristan çok haşin bir tavırla geminin karaya yaklaştığını ve yerinin geminin dümeni başında olduğunu söyler. Kurvenal ise daha ileri giderek daha kabaca, Brangane'ye İsolde'deye, onun Tristan'a emir verme yetkisi ve gücü olmadığını söylemesini ve İrlanda'dan gelmiş olup haksız olarak vergi toplamaya çalışan İrlanda'lı soylu Morold'u öldüren kişinin Tristan olduğunu da İsolde'ye hatırlatmasını söyler. Brangane İsolde'nin yanına dönerek bu iki kişinin tavır ve yanıtlarını ona anlatır.

İsolade Brangane'ye dolabında bulunan bir ufak şişeyi çıkarıp bunu bir bardak içkiye katmasını söyler. Bregane bunun ölümcül bir zehir olduğunu bildiği için dehşet içinde olur. Tam bu sırada Kurvenal gelerek Tristan'ın fikrini değiştirip İsolde'nin yanına gelmekte olduğunu bildirir. Tristan geldiği zaman ona ne istediğini sorar (arya: Beğehrt, Herrin, was ıhr wunscht?) İsolde onun Tantris olduğunu bildiğini; Isolde'ye hayatını borçlu olduğunu söyler. İsolde ona şövalyelik kurallarina göre eski düşmanlıklarını unutmalarını, yeni dostlukları için içmelerini teklif eder. Dışaridan gemicilerin sesleri yankılanmaktadır, kıyı görünmüştür. İsolde hazırladığı içkiyi Tristan'a uzatır. Tristan bunun zehir olabileceğini bilmekle beraber İsolde'nin hazırladığı içkiyi içmeye hazır olduğunu söyler. Tam Tristan içkiyi içip daha bitirmemiş iken İsolde onun elinden icki kabı alıp kalanı kendisi içer.

Birden iki genç zehirlenmekten öleceklerini sanmaktadırlar ve rüyaya benzeyen bir sahnede birleşirler. İsolde Tristan'a alan aşkını anlatır ve Isolde'nin Kral Marke ile evlilik yapmasını nasıl kabul ettiğini sitem le sorar. Orkestra timpanı eşliğinde "istek" leitmotifi çalmaya başlayıp iki sevgili "ölüm" ve "aşk" içinde birbirlerine olan aşklarını itiraf ederler.

Gemi Cornwall'da rıhtıma yanaşmıştır. Kurwenal Kral Marke'nin hemen gemiye binmekte olduğunu haykırması ile k iki sevgiliyi kendilerine gelirler. Yanlarına Brangane gelir ve hala ölmediğine şaşan İsolde ona hazırladığı içkiye şişedekini koyup koymadığını sorar. Brangane o içkiyi Isolde'nin verdiği şişe ile değil bir denizciden almış olduğu aşk iksiri ile hazırlamış olduğunu itiraf eder.

II. Perde
Kral Marke bir sürek avındadır ve bu bütün gece sabaha kadar sürecektir. Kralın şatosunda İsolde ve Brengane dışında kimse kalmamıştır. Onlar da alev alev yanan bir mangal başında kralı beklemektedirler. İsolde avcıların borazanlarını dinlemektedir ve onlar çok uzaklaşınca daha önceden anlaştıkları gibi mangalın alevlerini kapatıp Tristan'a yanına gelmesi için sinyal verecektir. Brangane İsolde'yi Kral Marke'nin şövalyelerinden biri olan Melot'un, kimse bakmazken birbirine aşikane bakışlar yapan İsolde ve Tristan'yi yakından incelediğini ve aralarındaki gizli ilişkiden süphelenmiş olabileceği hakkında ikaz eder. Ama İsolde Melot'un Tristan'ın yakın ve sadık bir arkadaşı olduğundan emindir.

İsolde avcı borzan seslerinin uzaklaşmasını anlayıp hemen mangalın alevlerini söndürür ve böylece Tristan'ın yanına gelmesi için bir sinyal vermiş olur. Brangane şatonun mazgallarına çıkarak Tristan İsolde'nin yanındayken nöbetçilik görevini yapmaya gider. Sonunda tek başlarına kalan iki sevgili soyluların ve şövalyelik kuralları dışında olarak birbirine olan aşklarını açığa çıkarabileceklerdir. Tristan gündüzün gerçek olmadığını ve kendilerini birbirinden ayırmak için bir alet olduğunu ancak geceleyin birbirleriyle beraber olabildiklerini ve uzun ve ebedi bir gece olan ölümün kendilerin igerçekten her zaman birleştireceğini iddia eder. Coşkun ikili şarkılarla birbilerien duygularını açıklarlar: (İkili: O sink herneider, Nacht der Liebe). Bu II. Perde'deki aşk düeti bazı kritikler tarafından Batı müziğinin en hissi şarkısı olduğu ifade edilmiştir.

İki sevgili bu uzun süren birlikleri dolayısıyla dış dünyayı unutmuşlardır. Brangane birkaç defa onlara haykırarak gecenin sona ermek üzere olduğunu ve avın hemen son bulacağını ikaz eder. Ama iki sevgili onu duymamaktadırlar. Güneş doğmaya başlayınca şatoya dönen Kral Marke ve adamları şövalye Melot'un kılavuzluğu altında sevgililerein bulunduğu yere gelirler ve onları birbirlerini kolları arasında bulurlar.

Kral Marke buna çok üzülür; çünkü kendisi de İsolde'yi sevmeye başlamıştır ve karısı ihanetini kendini bir evlat gibi sevdiği Tristan ile yapmaktadır. Kurneval'in "Kendini koru, Tristan" haykırışını duyan iki sevgili uyanınca kendilerini Kral ve adamları önünde bulurlar. Kral Marke onlara çok acı bir konuşma yapar ve ihanetlerinin çok üzücü olduğunu ve affedilmez olduğunu bildirir.(Arya: Der öde Tag, zum letzten Mal). Şövalye Melot kılıcını çekip bu ihanetkar iki kişiyi öldürmeye hazır olduğuna sinyal verir. Tristan İsolde'ye bakar ve onunla ebedi gece ülkesine gitmeye hazır olduğunu bildirir. Tristan ve Melot kılıç düelosuna girişirlar ama tam kritik bir anda Tristan düelloyu bırakır; kilicini yere atar ve Melot onu ölümcül şekilde yaralar.

III. Perde
Kurvenal ağır yaralı olan Tristan'ı Brötanya'da bulunan kendi şatosu olan Kareol'a getirmiştir. Kurvenal İsolde'ye oraya gelmesi için haber göndermiştir. Elindeki kavalla (çok kere opera orkestralarında körangle ile) hüzünlü şarkılar çalan bir çoban kıyıda nöbet tutmaya gönüllü olur ve bir gemi gelirse kavalı ile bir şakrak nağme çalıp haber verecektir. Tristan uyanır ve sayıklamaya başlar; yine gündüzün yalancı olduğunu ve kendinin Isolde ile birlikte geceyi aradığını söylenir. Kurvenal ona İsolde'nin yakında geleceğini söyleyince Tristan yaşlı sayıklamalarını bırakır ve İsolde'nin gelip gelmediğini sormaya başlar. Ama çobanın kavalının üzüntülü nağmeleri hala duyulmaya devam etmektedir. Tristan bu üzüntülü melodileri baba ve annesinin cenaze merasimlerinde duyduğu için tekrar sayıklamaya koyulur ve kendinin alıçtığı aşk ikşirine bunun kendinde yaratığı ihtiraslı hislere serzenuişlerde bulunur ve kendinden geçer.

Tam bu şurada çobanın kavalından şakrak şarkılar duyulmaya başlanır. İsolde'nin gemisi gelmiştir ve Kurvenal önü karşılamaya gider. Uyanan Tristan da kalkar ve heyecanınından yara sargılarını sökmeye başlar. İsolde yanına geldiğinde Tristan onun ismini söyleyerek son nefesini verir.

İsolde ölmüş olan sevgilisi yanına yığılır kalır. Bu anda bir başka geminin geldiği çoban kavalı nağmesinden anlaşılır. Kurvenal Kral Marke, Melot ve Brangane'nin gemiden inip şatoya geldiklerini görür. Kurvenal Tristan'ın intikamını almak için birden Melot üzerine hücum edip ona kılıcını saplar; ama Melot'da hemen davranmış ve Kurvenal'a ölümcül kılıç yarası vermiştir ve ikisi de ölürler. Kral Marke ve Brangane şatoya gelirler ve ölmüş Tristan ve baygın İsolde'nin yanına çıkarlar; her taraf sanki ölülerle doludur.(Arya: Todt denn alles, todt). Kral Marke Brangane'den aşk iksiri hikayesini duymuş ve yeğenini ve karısını afettiğini onlara bildirmek ve onların birliğine izin verdiğini soylemek için gelmiştir. Fakat İsolde bunları dinlemez; kendi kendine Tristan'ı över (Arya: Mild und leise wie er lacchelt - Onun gülüşü gibi tatlı ve yumuşak). Yavaşlayan arya ile Tristan'ın tekrar kendine geleceğini söylemeye başlar (Arya: Liebestod - Ölüm aşkı). Sonra ölmüş sevgilisinin yanına ağır ağır yığılır ve yaşından ölür. İki sevgilinin ruhu birlikte olurlar.